سوال: فکر می‌کنید تعداد مبتلایان به کبد چرب داره زیاد می‌شه – کم می‌شه – یا همون طور باقی می‌مونه؟ 

متأسفانه، جواب اینه که نه تنها داره زیاد می‌شه، بلکه داره به‌صورت حیرت انگیز ( نمایی ) زیاد می‌شه. این یه اپیدمی از ابعادیه که هیچ‌وقت ندیدیم و نمی‌تونیم به‌خوبی درکش کنیم. از نظر هزینه‌های بهداشت و درمان، احتمالاً این بزودی بخش عمده‌ای از هزینه‌های بهداشت یا مراقبت بیمار رو در سراسر جهان تشکیل می‌ده. 

الان، حدود ۱.۹ میلیارد نفر، یعنی بیشتر از یک‌سوم جمعیت بالغ جهان، این بیماری کبد چرب رو دارن. حتی با این عدد نجومی، غیرقابل تصور، ممکنه هنوز کم برآورد شده باشه چون این چیزی هست که به‌ندرت بررسی می‌شه.

چیزی که می‌دونیم اینه که این اپیدمی کبد چرب به موازات اپیدمی چاقی و دیابت نوع ۲ در حال گسترش در سراسر جهانه.

اپیدمی بیماری دیبابت نوع 2 در جهان چطوری بوده و چرا اینقدر سرسامآور در حال گسترشه؟

چیزی که باید درباره دیابت نوع ۲ بفهمیم اینه که این یه بیماری مدرنه – این یه عفونت نیست – این یه چیز کاملاً ژنتیکی نیست – اما پیش‌زمینه ژنتیکی می‌تونه توش تاثیرگذار باشه – دیابت نوع ۲ تقریباً ۲۰۰ سال پیش وجود نداشت – شاید تعداد کمی از موارد در سراسر جهان وجود داشت، اما هیچ‌کس بهش توجه نمی‌کرد چون خیلی نادر بود. 

حدودا در ۵۰ سال گذشته – به‌عنوان یه مشکل اصلی در کشورهای غربی در نظر گرفته شد- آمریکا اولین کشوری بود که در دهه ۱۹۷۰ و 1980 این روند نمایی چاقی و دیابت نوع ۲ رو داشت.

معمولاً، دیابت چند سال بعد از چاقی پیش میاد – اما این بین فرهنگ‌ها کمی متفاوته. برای اینکه بدونید این مشکل چقدر جهانیه، آمریکا ممکنه اولین کشور بوده باشه، اما دیگه حتی در بین ۱۰ کشور بزرگ دنیا نیست.

 کشورهایی مثل پاکستان با بیش از ۳۰٪ – کویت حدود ۲۵٪ – مصر بالای ۲۰٪ – مالزی ۱۹٪ – سودان حدود همین میزان – عربستان سعودی ۱۸.۷٪ و مکزیک ۱۶.۹٪ دچار دیابت هستن. این محدود به یک قاره یا چند کشور نیست؛ این بیماری به‌طور واقعی جهانی است.

با این حال، بسیاری از کشورهای کوچکتر هم تحت تأثیر هستن، با نرخ‌های بالاتر از برخی از این‌ها، به‌ویژه در میان جزایر گرمسیری.

چیزی که این جزایر گرمسیری مشترک دارن، آب و هوای گرمه. به طور سنتی، اون‌ها مقدار زیادی میوه‌های گرمسیری شیرین داشتن و از اون‌ها تغذیه می‌کردن، خیلی ماهی می‌گرفتن. علاوه بر این نارگیل و انواع گیاهان رو هم داشتن. 

این مردم احتمالاً به‌طور ژنتیکی به خوردن مقدار زیادی شکر و کربوهیدرات‌های بالا تطبیق پیدا کردن. با این حال، فقط در ۲۰-۳۰ سال گذشته، اون‌ها نرخ‌های بسیار بالای دیابت نوع ۲ و چاقی رو توسعه دادن.

 تفاوت چیه؟ به‌طور تاریخی، اون‌ها غذای واقعی می‌خوردن، حتی اگه شامل مقداری میوه و کربوهیدرات‌های دیگه می‌شد. الان، با اضافه شدن شکر سفید، شکر فرآوری‌شده، نان سفید، غلات و غذاهای فرآوری‌شده، این روند بهم ریخته و سریع‌تر به دیابت مبتلا میشن.

منظور این نیست که اگه سالم هستید نمی‌تونید کمی میوه بخورید، اما نمی‌تونید این رو علاوه بر این غذاهای فرآوری‌شده و کربوهیدرات‌های زیاد بخورید. اگه دیابت نوع ۲ دارید، شما اساساً دستگاه پردازش کربوهیدرات بدن رو شکستید. شما به کربوهیدرات حساس هستید، و الان باید خیلی، خیلی بیشتر از همه کربوهیدرات‌ها، شکر و همه میوه‌ها عقب‌نشینی کنید تا این روند دیابت رو معکوس کنید.

برای پیشگیری از بیماری کبد چرب چیکار کنم؟ چطوری تشخیص بدم کبد چرب دارم ؟

تنها راه مستقیم برای اندازه‌گیری کبد چرب با یه نمونه برداریه که یه تکه کوچیک رو برداشته و اندازه‌گیری می‌کنن. با این حال، این ایده خوبی نیست چون خیلی تهاجمیه و خطراتی هم داره، بنابراین بیشتر مردم نباید این راه رو برن. 

می‌تونید یه سونوگرافی انجام بدید، که تقریبیه و خیلی گرون نیست، پس قابل انجامه.

یه روش خوب دیگه به اسم شاخص کبد چرب هست.

تمام کاری که باید انجام بدید اینه که BMI (شاخص توده بدنی) خودتون رو بگیرید – اساساً فقط قد و وزنتون – و اون رو در یه فرمول قرار بدید. بعد دور کمرتون رو اندازه بگیرید، چقدر دور کمرتون بزرگه. یه آنزیم کبدی از آزمایش خونتون، یه نشانگر خیلی پایه که تو تقریباً هر آزمایش خونی هست به اسم GGT رو اندازه‌گیری کنید. همچنین تری‌گلیسیریدها رو اندازه بگیرید، که یه نشانگر قویه و نشون میده چقدر چربی در خونتون وجود داره.

می‌تونید بعد از دیدن این ویدیو از ماشین حساب‌های آنلاین استفاده کنید. اعداد رو وارد می‌کنید و یه عدد بین صفر تا ۱۰۰ می‌گیرید. اگه کمتر از ۳۰ باشه، احتمال چرب بودن کبد خیلی کمه. هرچی عدد پایین‌تر باشه، احتمال کبد چرب کمتره. اگه عدد بین ۳۰ تا ۶۰ باشه، نتیجه نامشخصه و باید با سونوگرافی یا آزمایش‌های دیگه ادامه بدید. اگه عدد بالای ۶۰ باشه، احتمال زیاد کبد چرب دارید.

در مورد متغیرهایی که وارد کردید، مهم‌ترین عامل مقاومت به انسولینه.

چاقی، دیابت نوع ۲ و تری‌گلیسیرید بالا همگی به مقاومت به انسولین مربوط میشن. مقاومت به انسولین واکنشی به سبک زندگی ناسالمه: استرس زیاد، قند، آرد سفید، روغن‌های نباتی، کربوهیدرات زیاد و غذاهای فرآوری‌شده. 

اگه این عوامل رو حذف کنید، بدن شروع به بازگشت به حالت طبیعی می‌کنه. خیلی از افراد با حذف قند و کربوهیدرات و خوردن غذاهای سالم‌تر مثل گوشت، سبزیجات برگی و تخم‌مرغ موفق به بهبود شدن.

اگه همه این‌ها نشانه‌های کبد چرب هستن و مقاومت به انسولین این نشانه‌ها رو ایجاد می‌کنه، قدم بعدی فهمیدن نشانه‌های اولیه مقاومت به انسولین توی آزمایش خون هست. بیشتر این‌ها رو توی تقریباً هر آزمایش خونی پیدا می‌کنید.

چطوری بفهمم مقاومت به انسولین دارم؟

متأسفانه، مهم‌ترین نشانه معمولاً توی آزمایش‌ها نیست، که در موردش صحبت خواهیم کرد. اولین چیزی که باید اندازه‌گیری بشه، قند خون هست. تقریباً هیچ آزمایش خونی بدون اندازه‌گیری قند خون نداریم. 

مشکل اینه که قند خون زیاد نوسان داره و به زمان روز یا سطح استرس شما بستگی داره. نشانگر بهتر، A1C  یا HbA1C هست که میانگین ۳ تا ۴ ماهه قند خون شما رو نشون میده. این یه تخمینه ولی به نسبت قابل اعتماده.

بعد به چند نشانگر التهابی و متابولیکی نگاه می‌کنیم. اگه کلسترول کل رو تقسیم بر HDL کنیم، اگه انسولین بالا و التهاب مزمن خفیف داشته باشیم، کلسترول کل معمولاً بالا میره و HDL پایین میاد. اگه این نسبت بالا باشه، نشانه مقاومت به انسولینه. همین موضوع برای نسبت تری‌گلیسیرید به HDL هم صدق می‌کنه.

چند آنزیم کبدی هم داریم که توی تقریباً همه آزمایش‌های خون هست. GGT ممکنه چیزی باشه که باید درخواست کنید، ولی ALT توی هر آزمایش خونی که دیدم هست. این آنزیم‌ها داخل سلول‌های کبدی که متابولیک فعال هستند، وجود دارن. 

این آنزیم‌ها نباید توی جریان خون باشن. مقادیری که اندازه‌گیری میشن از سلول‌های کبدی میان که شکسته و آنزیم‌هاشون رو به جریان خون ریختن. مقدار کمی از این آنزیم‌ها طبیعی هست چون همیشه یه چرخش سلولی داریم. وقتی تعداد زیادی سلول همزمان بشکنن، این مقادیر بالا میره و نشانه استرس کبدیه.

با این حال، ممکنه کبد چربی داشته باشید که سلول‌ها هنوز به اندازه‌ای بیمار یا تحت استرس نیستن که شروع به شکستن کنن، بنابراین می‌تونید کبد چرب داشته باشید بدون اینکه این اعداد بالا برن.

تری‌گلیسیریدها نشانگر قوی مقاومت به انسولین هستن چون مقاومت به انسولین وقتی رخ میده که سلول‌های شما به قند و چربی مقاومت می‌کنن – اونا قبلاً سوخت زیادی داشتن. تری‌گلیسیریدها فقط چربی در خون هستن، سوختی که سعی می‌کنه به سلول برسه. اگه سلول مقاومت کنه، تری‌گلیسیریدها در خون می‌مونن.

بهترین نشانگر برای مقاومت به انسولین، خود انسولینه که متاسفانه به ندرت اندازه‌گیری میشه. 

 انسولین و C-peptide دو نشانگر معادل هستن، دو روش برای اندازه‌گیری تقریباً یک چیز. اندازه‌گیری انسولین راحت‌تر و معمولاً ارزون‌تره. C-peptide رو می‌تونید اندازه‌گیری کنید اگه بخواید دیابت نوع ۱ یا یک شرایط دیگه رو بررسی کنید.

یه مورد دیگه هست به نام HOMA-IR، که یه نشانگر نیست بلکه یک محاسبه است. مخفف Homeostatic Model Assessment of Insulin Resistance هست. گلوکز رو در انسولین ضرب می‌کنید تا ببینید چقدر قند خون بالا میره و بدن چقدر سخت کار می‌کنه تا اون رو پایین نگه داره. 

اگه گلوکز رو به mg/dL اندازه‌گیری می‌کنید، تقسیم بر ۴۰۵ کنید. اگه به mmol/L اندازه‌گیری می‌کنید، تقسیم بر ۲۲.۵ کنید. یه عدد ایده‌آل حدود ۱ هست که نشون‌دهنده حساسیت بالای انسولینه. هرچه این عدد بالاتر بره، مقاومت به انسولین بیشتر میشه.

اینجوری می‌فهمیم: اگه سلامت متابولیک خوبی داشته باشید و این مقدار گلوکز خون رو دارید، اگه سلول‌های شما به سوخت مقاومت نکنن، باید مقدار متوسط انسولین برای کنترل اون کافی باشه.

اگه شروع به خوردن قند و غذاهای فرآوری‌شده بیشتر کنید و ۵ سال بعد گلوکز هنوز تقریباً همونه، این به خاطر اینه که بدن جبران می‌کنه و سخت کار می‌کنه، اما انسولین بیشتری برای حفظ همون سطح گلوکز لازم داره. 

شما دارید مقاومت به انسولین پیدا می‌کنید. اگه چند سال ادامه بدید، گلوکز ممکنه از ۹۰ به ۹۸ برسه که زیاد قابل توجه نیست، اما انسولین بیشتر شده. این به این دلیله که اندازه‌گیری ساده گلوکز خون یا A1C بی‌فایده‌ است چون این‌ها متغیرهای کنترل‌شده‌ان و موقعیت شما رو توی این طیف نشون نمی‌دن.

مثلاً HOMA-IR از ۱ می‌تونه به ۲.۵ یا ۴ برسه که نشون‌دهنده افزایش مقاومت به انسولینه. حتی با گلوکز خون کمی بالاتر، ممکنه شما به عنوان دیابتی با گلوکز ۱۲۶ تشخیص داده بشید و انسولین خیلی بالا و HOMA-IR از ۶ یا ۸ داشته باشید.

فهمیدن این موضوع کمک می‌کنه که از مراقبت بیمارانه جلوگیری کنیم و پیشگیری کنیم. اگه می‌خواید از کبد چرب جلوگیری کنید، باید بدونید چی باعثش می‌شه و نشانه‌های اولیه رو بشناسید. اولین (و نازک‌ترین)  نشانه اینه که انسولین و HOMA-IR شما داره بالا می‌ره. اندازه‌گیری نشانگرهای مناسب در اوایل کمک می‌کنه که فرآیند رو زمانی که هنوز قابل بازگشت هست، بگیرید.